Bloedbad in Las Vegas houdt verband met doorgeslagen Individualisme.
Omdat kranten nog steeds niet berichten over het motief van Stephen Paddock, die op 1 oktober een bloedbad aanrichtte in Las Vegas, kan men er gevoeglijk van uitgaan dat de Amerikaanse politie dat onderzoek nog steeds niet heeft afgerond en waarschijnlijk zit te zweten op het rapport.
Wat het onderzoek ook gaat opleveren, we zien hier weer dezelfde karakteristieken die ik zes jaar geleden in de Volkskrant ook al beschreef in verband met het bloedbad dat een 24-jarige man aanrichtte in een winkelcentrum in Alphen aan den Rijn onder de kop ‘Alphen’ komt voort uit individualisme. In die tijd nam het aantal ‘incidenten’ zorgwekkend toe en wat erger was, ze bleven niet meer beperkt tot de VS. Ook hoogontwikkelde staten in Europa werden opgeschrikt door schietincidenten met een suïcidaal en willekeurig karakter. Omdat het opviel dat al die landen voorop liepen in sociaal-maatschappelijke individualisering, lag het voor de hand te veronderstellen dat er geen sprake is van een incident, maar van een nieuwe ontwikkeling die ook andere hoogontwikkelde landen vroeg of laat zou treffen. Het artikel suggereerde dat het wellicht waardevol was dat sociologen of antropologen meer secundair onderzoek verrichten naar deze correlatie, dus onderzoek te doen aan de hand van de vraag: is het fenomeen geworteld in de individualistische cultuur van die landen?
Sommigen meenden dat ik hiermee de absurde wapenwetgeving in de VS wilde verdedigen, wat niet het geval was, juist ook omdat ik het recht om in de VS de meest krankzinnige wapens te mogen aanschaffen eveneens onder het doorgeslagen individualisme schaar. Individualisme is immers een filosofisch standpunt waarbij de gedachtegangen en de rechten van het individu boven het belang van de gemeenschap worden geplaatst. De kern van individualisme is dat een groep geen rechten heeft, maar dat enkel individuen rechten hebben; daarmee is het tegengesteld aan collectivisme.
Individualisme is op zichzelf een groot goed dat in de loop der jaren moeizaam werd verworven en niemand wil terug naar de beknellende sociale, economische, familiaire- of geloofsverbanden van vóór de 19de eeuw. Toch zit er een zwarte kant aan het individualisme en dat is een centrering rond het zelf, hetgeen ons leven oppervlakkig maakt en beperkt, het armer maakt aan zingeving en ons minder laat bekommeren om de ander en de samenleving. Maar zodra je deze suggestie opwerpt, schieten Nederlandse intellectuelen in een kramp. Een voormalig Denker des Vaderlands en zoon van de jaren ’60, noemde mij een leunstoelfilosoof (zonder zich te herinneren dat hij mij ooit cum laude liet afstuderen). Die kwalificatie is trouwens niet eens zo onvriendelijk voor wie vindt dat Nederlandse filosofen, die in het buitenland nauwelijks opvallen en vaak louter en alleen aan literatuuronderzoek doen, wat meer geconcentreerd en systematisch zouden moeten nadenken in hun leunstoel, zoals Descartes en Hume dat deden, of de Canadese filosoof Charles Taylor. Die laatste onderscheidde twee centrale problemen van moderne samenlevingen die ons verbijsteren en waarover velen zich zorgen maken. ‘Want de moderniteit brengt niet alleen vooruitgang, maar ook gevoelens van onbehagen met zich mee.’ Sommige kenmerken van kenmerken van de hedendaagse maatschappij of cultuur worden door mensen ervaren als een verlies of verval, zelfs als onze beschaving zich ‘ontwikkelt’. Taylor noemt het individualisme en het daarmee verband houdende primaat van de instrumentale rede. Dat laatste is het soort rationalisme dat zich volledig concentreert op het berekenen van de meest economische toepassing van middelen gegeven een doel. Daarbij verliezen de creaturen om ons heen hun betekenis op grond van de plek die zij in de kosmische of maatschappelijke ordening innemen, en worden zij blootgesteld om te worden behandeld als ruw materiaal en instrumenten voor onze projecten.
Dat het ongebreideld in het bezit mogen hebben van vuurwapens ook een factor van belang is, lijkt me evident. Maar aangezien niet alle bezitters overgaan tot zo’n gruwelijke daad, kun je niet spreken van een voldoende voorwaarde. En aangezien wij hier in Nederland, een land met een restrictief beleid, enkele jaren geleden in Alphen ook iets dergelijks hebben meegemaakt, kun je evenmin spreken van een noodzakelijke voorwaarde. Extreem individualisme lijkt daarentegen wel een noodzakelijke voorwaarde te zijn.
© Paul ter Heyne, oktober 2017
Paul ter Heyne studeerde filosofie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en aan de Universiteit van Amsterdam. Verder studeerde hij economie aan de UvA en was hij enige tijd assistent researcher op het Tinbergen Instituut aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
[Top]